Nước nhiễm Asen là mối đe dọa lớn ở nhiều vùng nông thôn, nơi chưa có hệ thống giám sát nguồn nước đầy đủ. Tại Việt Nam, ô nhiễm Asen xuất hiện rõ ở đồng bằng Sông Hồng và đồng bằng Sông Cửu Long. Hàng triệu người đang đối mặt với nguy cơ nhiễm độc kéo dài. Vậy làm sao nhận biết loại nước này? HAKAWA sẽ cùng bạn tìm hiểu ngay sau đây.

Nước nhiễm Asen là gì?

Nước nhiễm Asen là nguồn nước chứa hàm lượng Asen (thạch tín) vượt quá ngưỡng an toàn theo tiêu chuẩn của WHO và Bộ Y tế Việt Nam. Asen tồn tại chủ yếu dưới hai dạng chính trong môi trường nước: Asen vô cơ và Asen hữu cơ.

Asen vô cơ là dạng cực độc, thường tồn tại dưới dạng arsenite (As III) và arsenate (As V), có khả năng gây hại nghiêm trọng đến sức khỏe con người. Ngược lại, Asen hữu cơ thường tìm thấy trong hải sản và thực phẩm, ít độc hại hơn và dễ dàng được cơ thể thải trừ.

Theo tiêu chuẩn WHO và QCVN 01:2009/BYT của Việt Nam, giới hạn an toàn cho Asen trong nước uống là 10 μg/L (0,01 mg/L). Đối với nước sinh hoạt gia đình theo QCVN 02:2009/BYT, mức cho phép cao hơn là 0,05 mg/L. Khi thạch tín xâm nhập vào cơ thể, nó có cơ chế độc tính đặc biệt là tích tụ trong các mô như da, tóc, móng tay và các cơ quan nội tạng, gây ra các tác động tiêu cực lâu dài.

Nguyên nhân dẫn đến nước nhiễm Asen

Nước nhiễm Asen chủ yếu do hai nguyên nhân: tự nhiên và con người. Ở đồng bằng sông Hồng và sông Cửu Long, lớp trầm tích có sẵn Asen do khoáng chất trong lòng đất bị phong hóa. Trong môi trường yếm khí, hợp chất sắt-hydroxit mang thạch tín tan ra, khiến Asen thấm vào nước ngầm.

Hoạt động nông nghiệp và công nghiệp cũng góp phần. Việc dùng thuốc trừ sâu, phân bón hóa học và nước thải từ nhà máy làm tăng mức độ ô nhiễm.

Ngoài ra, khai thác nước ngầm quá mức phá vỡ cấu trúc thủy địa chất. Điều này tạo điều kiện để thạch tín lan rộng, thấm sâu hơn vào các tầng nước dưới lòng đất. Tại Hà Nội, việc bơm hút nước ngầm quy mô lớn đã làm vùng nhiễm Asen lan xuống cả tầng sâu.

Dấu hiệu nhận biết nước nhiễm Asen

Asen là một chất rất nguy hiểm nhưng lại không màu, không mùi, không vị. Vì thế, chúng ta không thể phát hiện nó bằng mắt, mũi hay vị giác. Đây là lý do vì sao người ta gọi Asen là “kẻ giết người thầm lặng” trong nguồn nước sinh hoạt.

Muốn biết nước có nhiễm thạch tín hay không, cách duy nhất là phải kiểm tra bằng các thiết bị chuyên dụng. Hiện nay, phòng thí nghiệm thường dùng hai phương pháp hiện đại là AAS và ICP-MS. Cả hai đều có thể phát hiện được Asen dù chỉ ở mức rất nhỏ.

Ngoài ra, trên thị trường cũng có bán bộ kit thử nhanh Asen tại nhà. Bộ kit này giúp người dân kiểm tra sơ bộ nguồn nước của mình. Tuy nhiên, nếu kết quả cho thấy nước có dấu hiệu nhiễm thạch tín, bạn vẫn nên mang mẫu nước đến phòng thí nghiệm để kiểm tra lại cho chính xác.

Xem thêm: Nước mưa có sạch không ? cách xử lý nước mưa

Tác hại của nguồn nước bị nhiễm Asen

Asen được Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC) xếp vào nhóm chất gây ung thư số 1 cho con người, gây ra những tác động nghiêm trọng đến sức khỏe. Tác hại của thạch tín được chia thành các mức độ khác nhau tùy thuộc vào nồng độ và thời gian tiếp xúc.

Tác hại cấp tính

Không giống như nước nhiễm chì, khi tiếp xúc với nước chứa hàm lượng Asen cao (trên 30.000 μg/L), cơ thể sẽ xuất hiện các triệu chứng nhiễm độc cấp tính ngay lập tức. Các triệu chứng bao gồm nôn mửa, đau bụng dữ dội, tiêu chảy có máu, có thể dẫn đến mất nước nghiêm trọng và sốc. Ở mức độ cực cao (trên 60.000 μg/L), Asen có thể gây tử vong do suy tim và rối loạn hệ thần kinh.

Tác hại mãn tính

Tiếp xúc lâu dài với nước nhiễm Asen ở nồng độ thấp sẽ gây ra các tác hại mãn tính nghiêm trọng hơn. Các nghiên cứu dịch tễ học đã chứng minh mối liên quan giữa Asen và nhiều bệnh lý nguy hiểm:

Tổn thương da: Thay đổi sắc tố da, xuất hiện các mảng đen và trắng xen kẽ, tăng sừng ở lòng bàn tay và lòng bàn chân
Bệnh ung thư: Tăng nguy cơ ung thư da, phổi, bàng quang, gan và thận
Bệnh tim mạch: Gây bệnh mạch máu ngoại biên, tăng huyết áp, bệnh tim thiếu máu cục bộ
Rối loạn thần kinh: Tê liệt tứ chi, rối loạn nhận thức, giảm trí nhớ
Bệnh tiểu đường: Tăng nguy cơ mắc tiểu đường type 2

Các triệu chứng này thường xuất hiện sau 5-10 năm tiếp xúc liên tục với nguồn nước nhiễm thạch tín và có thể tiến triển thành ung thư nếu không được can thiệp kịp thời.

Ảnh hưởng đến phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ

Không giống nhu nước nhiễm phèn gây tác hại lâu dài, phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ rất dễ bị ảnh hưởng nếu uống nước có chứa Asen (thạch tín). Nghiên cứu tại tỉnh Hà Nam cho thấy, khi thai phụ dùng nước nhiễm Asen, thai nhi có thể bị tổn thương về gen. Asen còn có thể đi qua nhau thai, gây ra các vấn đề như em bé sinh ra bị nhẹ cân, dị tật hoặc có nguy cơ tử vong ngay sau sinh. Thí nghiệm trên chuột cũng cho thấy Asen làm ảnh hưởng đến sự phát triển của tim, thận và gan của con cái sau này.

Có nên sử dụng nước nhiễm Asen (thạch tín) không ?

Có nên sử dụng nước Asen trong cuộc sống không ?

Việc sử dụng nước nhiễm thạch tín mang lại nhiều rủi ro nghiêm trọng cho sức khỏe. Để đưa ra quyết định đúng đắn, cần hiểu rõ về tác động gây ung thư và mức độ an toàn của Asen trong nước.

Sử dụng nước Asen có gây ung thư không ?

Tổ chức Y tế Thế giới đã chính thức công nhận asen (thạch tín) là chất gây ung thư nguy hiểm cho con người. Nghiên cứu khoa học đã chứng minh rõ ràng: những người tiếp xúc với asen trong thời gian dài có nguy cơ mắc ung thư cao hơn người bình thường.

Asen gây hại cho cơ thể theo nhiều cách. Nó phá hoại hoạt động bình thường của các enzyme, tạo ra độc tố làm tổn thương tế bào. Đặc biệt nguy hiểm, asen còn cản trở khả năng tự sửa chữa DNA của cơ thể, cơ chế bảo vệ tự nhiên quan trọng nhất chống lại ung thư. Hơn nữa, chất độc này gây viêm mãn tính, tạo môi trường thuận lợi cho các tế bào ung thư phát triển.

Hàm lượng Asen trong nước như thế nào là an toàn ?

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến cáo rằng mức asen tối đa trong nước uống nên là 0,01 mg/L (tức 10 microgam trên lít). Đây được xem là tiêu chuẩn tạm thời, vì hiện nay việc loại bỏ asen hoàn toàn vẫn gặp khó khăn về kỹ thuật.

Tuy nhiên, WHO cũng nhấn mạnh: asen là chất gây ung thư, nên không có mức độ nào là hoàn toàn an toàn. Ngay cả ở mức thấp như 10 μg/L, nước vẫn có thể tiềm ẩn rủi ro cho sức khỏe nếu sử dụng lâu dài.

Tại Việt Nam, quy định về giới hạn thạch tín trong nước như sau:

Nước ăn uống (theo QCVN 01:2009/BYT): tối đa 0,01 mg/L
Nước giếng khoan tự khai thác dùng trong sinh hoạt (QCVN 02:2009/BYT): cho phép đến 0,05 mg/L

Ngoài ra, mức độ độc hại của asen được phân loại như sau:

60.000 μg/L: Có thể gây tử vong
30.000 μg/L: Gây ngộ độc đường ruột nghiêm trọng
10 μg/L: Dù là mức “được phép”, vẫn không đảm bảo an toàn tuyệt đối

Việc uống nước nhiễm thạch tín dù ở nồng độ thấp, vẫn tiềm ẩn nguy cơ gây ung thư và ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe nếu sử dụng lâu dài. Vì vậy, mọi người không nên sử dụng nguồn nước nhiễm asen cho mục đích ăn uống.

Cách xử lý tình trạng nước nhiễm Asen đơn giản hiệu quả

Việc xử lý nước nhiễm Asen đòi hỏi các phương pháp kỹ thuật phù hợp và hiệu quả. Dưới đây là các phương pháp được khuyến nghị dựa trên nghiên cứu khoa học và ứng dụng thực tế.

Dùng máy lọc nước điện giải và bộ lọc đầu nguồn để xử lý

Sử dụng máy lọc nước điện giải của HAKAWA có công nghệ điện phân kết hợp cùng với bộ lọc đầu nguồn là một giải pháp hiệu quả cho hộ gia đình.

Bước 1: Lắp đặt hệ thống lọc đa tầng gồm màng RO, than hoạt tính và các lớp vật liệu lọc chuyên dụng.
Bước 2: Nước được tiền xử lý để loại bỏ tạp chất lớn, sau đó đi qua màng RO để loại Asen và kim loại nặng.
Bước 3: Hậu xử lý bổ sung khoáng chất và điều chỉnh pH, tạo ra nguồn nước sạch.

Nghiên cứu cho thấy, hệ thống lọc toàn nhà (POE) giảm nguy cơ tiếp xúc Asen tốt hơn hệ thống lọc tại điểm sử dụng (POU).

Oxy hóa nước

Phương pháp oxy hóa nước chuyển Asen III (arsenite) thành Asen V (arsenate) – dạng dễ loại bỏ hơn.

Bước 1: Dùng chất oxy hóa như chlorine, hydrogen peroxide (H₂O₂) hoặc permanganate để oxy hóa Asen III.
Bước 2: Đảm bảo thời gian phản ứng đủ dài để oxy hóa hoàn toàn.
Bước 3: Lọc bỏ sản phẩm oxy hóa và kết tủa sinh ra.

Phương pháp này đạt hiệu quả cao khi kết hợp với đông tụ sắt, có thể loại bỏ hơn 90% thạch tín.

Phương pháp đông tụ và lọc

Đông tụ và lọc là một trong các phương pháp xử lý nước nhiễm thạch tín phổ biến.

Bước 1: Thêm chất đông tụ như ferric chloride (FeCl₃), ferric sulfate, hoặc aluminum sulfate vào nước.
Bước 2: Khuấy đều để tạo hạt keo hydroxide kim loại. Các hạt này sẽ hấp phụ và kết tủa Asen.
Bước 3: Lắng và lọc để loại bỏ các hạt keo chứa Asen.

Hiệu quả xử lý phụ thuộc vào pH nước. Với alum, pH tối ưu là từ 6 đến 8. Với muối sắt, hiệu quả cao khi pH dưới 8.

Phương pháp hấp thụ (Lọc Sorptive)

Phương pháp hấp thụ sử dụng vật liệu có khả năng giữ Asen trên bề mặt.

Bước 1: Chuẩn bị vật liệu như alumina hoạt tính, than hoạt tính hoặc oxit sắt
Bước 2: Cho nước nhiễm Asen chảy qua cột chứa vật liệu với tốc độ phù hợp.
Bước 3: Asen bám trên bề mặt vật liệu nhờ lực tĩnh điện và liên kết hóa học.

Alumina hoạt tính có thể loại bỏ tới 98,6% Asen V ở pH 5,8. Phương pháp này có chi phí thấp, thích hợp cho hộ gia đình.

Phương pháp trao đổi ion

Phương pháp trao đổi ion dùng nhựa tổng hợp để thay thế ion Asen bằng các ion an toàn.

Bước 1: Chuẩn bị nhựa trao đổi anion có khả năng loại bỏ ion arsenate.
Bước 2: Cho nước nhiễm Asen đi qua cột nhựa. Ion arsenate bị thay thế bởi ion chloride hoặc hydroxide.
Bước 3: Khi nhựa bão hòa, tái sinh bằng dung dịch muối NaCl.

Phương pháp này xử lý chọn lọc, tái sử dụng được nhiều lần và ít gây hại cho môi trường. Tuy nhiên, nhựa chỉ loại bỏ được Asen V. Vì thế, cần thêm bước oxy hóa để chuyển Asen III thành Asen V trước khi lọc.

Tóm lại, nước nhiễm Asen là chất gây ung thư nhóm 1 cực kỳ nguy hiểm nhưng không thể phát hiện bằng giác quan do không màu, không mùi, không vị. Asen gây ra nhiều tác hại nghiêm trọng từ tổn thương da, ung thư đến rối loạn tim mạch và thần kinh, đặc biệt nguy hiểm với phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ. HAKAWA khuyến nghị kiểm tra định kỳ và sử dụng hệ thống lọc nước chuyên nghiệp để bảo vệ sức khỏe gia đình.

Lưu ý: Thông tin trong bài viết này chỉ mang tính chất tham khảo HAKAWA không chịu trách nhiệm về bất kỳ hậu quả nào phát sinh từ việc sử dụng thông tin này.